🐦 ફરી કુદરતના ખોળે🐦
(Non-Fiction)લેખક: જગત કીનખાબવાલા (સ્પેરો મેન)કેસૂડો/ પલાશ / ખાખરો

🐦 ફરી કુદરતના ખોળે🐦
(Non-Fiction)

લેખક: જગત કીનખાબવાલા (સ્પેરો મેન)
https://www.facebook.com/jagat.kinkhabwala

કેસૂડો/ પલાશ / ખાખરો / Flame of the Forest / Butea monosperma

હૃદયે વસી જાય,આ ગુણોનો ભંડાર કેસુડો, એક રાજફૂલ રંગ રાતોને મધમાતો, કેટલા સુંદર અને ગુણકારી ફૂલ કેસુડોના ! ભાગ્યેજ એવી વ્યક્તિ મળે કે જે કેસૂડાંનું નામ ન જાણતું હોય! હા, નવી પેઢીના બહુ લોકોએ કેસુડો જોયો નહિ હોય તે ચોક્કસ કહી શકાય. કમનસીબે આ સુંદર વૃક્ષ હવે બહુ ઓછી જગ્યાએ ઉગેલા જોવા મળે છે. ખાસ કરીને જે વિસ્તારમાં ઉગે છે ત્યાં પોતાની જાતે ઉગેલા જંગલના વૃક્ષ હોય છે અને હવે લોકો તેને પણ લાકડા તેમજ દવાઓ માટે કાપી લે છે. સામાન્ય લોકો ફક્ત હોળીના તહેવારમાં કે કૃષ્ણ ભગવાનના મંદિરમાં હોળીના સમયે યાદ કરે છે, જુવે ત્યારે વાત કરે અને ત્યાર બાદ ભૂલી જાય. બાકી તેનાં તરફ લોકોને ખાસ રુચિ નથી. બાગ બગીચામાં પણ ખુબજ શોખીન લોકો વાવે! બહુ ઓછા લોકોને જાણકારી હશે કે કેસુડો ત્રણ જાતના હોય છે, કેસરી, સફેદ અને પીળા. આ ત્રણમાંથી સફેદ અને પીળા કેસૂડાં નામશેષ થવાના આરે છે. ભાગ્યેજ તેના વૃક્ષ બચ્યા છે અને તેને બચાવવા માટે મહેનત કરવી પડે તેવી છે. આ સુંદર અને ગુણકારી કેસૂડાનાં ફૂલને ઝારખંડ રાજ્યમાં તેમજ ચંદીગઢના રાજફૂલ તરીકેનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો છે. આ વૃક્ષ આખા ભારતવર્ષમાં જોવા મળે છે. ખાખરો અથવા કેસૂડો કે ખાખરિયા, ખાકડા, ખાખડો, ખાખર અથવા પલાશ એક જાતનું સુંદર ફૂલો ધરાવતું વૃક્ષ છે. સંસ્કૃતમાં તેને બીજસનેહ, બ્રાહ્મોપાદપ, કરક, કૃમિધ્ન, લક્ષતરુ, પલાશ, રક્તપુષ્પક અને ત્રિપત્રક એવા નામોથી ઓળખવામાં આવે છે. સંસ્કૃત નામ તેનાં વિવિધ આયુર્વેદિક ગુણધર્મના લીધે પડેલા નામ છે. આયુર્વેદ, હોમીઓપેથી તેમજ યુનાની દવાઓ બનાવવામાં વપરાય છે. ડાળીઓ ઉપર ત્રણ ત્રણનાં ઝૂમખામાં પુષ્કળ સુંદર ફૂલ થાય છે. ફૂલને પાંચ પાંખડી હોય છે. સામાન્ય પાંખડી એક ઇંચ પહોળી હોય છે. પાંખડીઓનો ચકચક્તિ કેસરિયો રંગ અને ડીંટનો કાળો રંગ શોભામાં વધારો કરે છે. એપ્રિલ અથવા મે માસમાં નવાં પાન આવે. ફૂલ ઊપલા ભાગની ડાળીઓ ઉપર જાન્યુઅરીમાં ઉગવા માંડે અને ધીમે ધીમે ખીલીને ચકચકિત કેસરિયો રંગ ધારણ કરે. હોળીનો સમય આવે તેટલે આખા વૃક્ષ નયનરમ્ય ફૂલોથી લચી પડેલા હોય. આ વૃક્ષ ઉપરનો અભ્યાસ બતાવે છે કે તેની ઉપર આસપાસના ૧૬ પ્રકારના જીવ સતત આકર્ષાય છે. ચાર જાતની મધમાખી જેવી કે રોક બી, ઇન્ડિયન બી, લિટ્ટલ બી, યુરોપિયન બી વગેરે તેમજ બે જાતના પતંગિયા, કીડીની વિવિધ જાત, જીવજંતુ, પક્ષીઓમાં બુલબુલ, કાબર, દેવ ચકલી, પોપટ, કલકલિયો/ કિંગ ફિશર વગેરે તેમજ કાચિંડા, ગરોળી જેવા સરીસૃપ, સસ્તન પ્રાણીઓ વગેરે ફૂલનો પુષ્પરાગ તેમજ મધુરસ - અમૃત રસ પીવા આવે છે અને તેમનું જીવન આ વૃક્ષ ઉપર નભે છે. કેસુડો મધ્યમ કદનું આશરે ૨૦ થી ૪૦ ફૂટ ઊંચું, પાનખરનું વૃક્ષ છે. પર્ણો ત્રણ પર્ણિકાઓ ધરાવતા પીંછાકાર છે અને ૮-૧૬ સે.મી. લાંબો પર્ણદંડ ધરાવે છે, તથા દરેક પર્ણિકાની લંબાઈની ૧૦-૨૦ સેમી જેટલી હોય છે. પુષ્પો ૨.૫ સે.મી. લાંબા, ઘાટ્ટા કેસરી કે પીળા રંગનાં હોય છે અને ૧૫-૨૦ સે.મી. લાંબા કલગી પુષ્પવિન્યાસમાં ખીલે છે. તેનાં ફળ, શીંગ રૂપે આવે છે, જે ૧૫-૨૦ સે.મી. લાંબી અને ૪-૫ સે.મી. જાડી હોય છે. તેનું થડ વાંકું અને ડાળીઓ પણ અનિયમિત હોય છે. તેની છાલ રાખોડિયા રંગની અને ખરબચડી હોય છે. પાંદડાંની નીચેની સપાટી રેશમી હોવાથી તેનો દેખાવ દૂરથી ભૂરો લાગે છે. પાંદડાની નીચેની સપાટીમાં નસો ચોખ્ખી દેખાય છે. નવેમ્બર અથવા ડિસેમ્બરમાં પાદડાં ખરવા માંડે અને જાન્યુઆરીમાં બધાં ખરી પડે છે. એપ્રિલ અથવા મે માસમાં નવાં પાન આવે તે પહેલા મહા-ફાગણ (ફેબ્રુઆરી-માર્ચ)માં તેના પુષ્પો આવવાની શરૂઆત થઈ જાય છે. ફૂલનો ઉપયોગ હોળીમાં રંગ તરીકે થાય અને કૃષ્ણ ભગવાનના મંદિરમાં હોળીમાં ખુબ વપરાય. કાપડ ઉપર ઓર્ગેનિક કલર કરવા કેસુડાના ફૂલમાંથી કેસરી રંગ બનાવવામાં આવે છે તેવીજ રીતે તેનાં ફૂલ ઉકાળી તેમાં ફટકડી નાખી વધારે પાણી નાખો તો પીળો રંગ થાય છે. કાળી માટીમાં કેસુડો વધારે સારી રીતે ઉગે છે. ખારાશવાળી માટી તેને અનુકૂળ છે. તેમાંથી નીકળતો ગુંદર ઔષધિ તરીકે તેમ જ ચામડું રંગવામાં તથા કમાવવામાં ઉપયોગી છે. તેનાં કુમળાં મૂળમાંથી એક જાતના રેસા નીકળે છે, જેનાં દોરડાં અને દેશી ચંપલ બને છે. અંદરની છાલમાંથી નીકળતા રેસાનાં દોરડાં અને કાગળ બને છે. તેનાં પાનનાં પતરાળાં બનાવાય છે. ખાતર તરીકે તેનાં પાન ઘણાં સારાં છે. તેનાં બિયામાંથી સ્વચ્છ તેલ નીકળે છે. દેખાવમાં સાગને મળતું તેનું લાકડું બાંધકામમાં ઉપયોગી છે. બંદૂકનો દારૂ અને કોલસા બનાવવામાં તે કામ આવે છે. બે વર્ષના કુમળાં વૃક્ષનાં મૂળ કેટલાક ગરીબ લોકો શેકીને ખાય છે. ગુણમાં ખાખરો ઉષ્ણ, તૂરો, વૃષ્ય, અગ્નિદીપક, સારક, કડવો, સ્નિગ્ધ, ગ્રાહક તથા ભગ્નસંધાનકારક છે. વ્રણ, સંગ્રહણી, અર્શ, વાયુ, કફ, યોનિરોગ અને પિત્તરોગનો નાશ કરનાર કહેવાય છે. તેનાં સ્વાદુ, કડવાં, ઉષ્ણ, તૂરાં, ગ્રાહક, શીતળ તથા તીખાં ફૂલ તૃષા, દાહ, પિત્ત, કફ, રક્તદોષ, કોઢ અને મૂત્રકૃચ્છ્રનો નાશ કરનાર મનાય છે. તેનાં ફળ રુક્ષ, ઉષ્ણ અને કફ, વાયુ, કૃમિ કોઢ, તથા શૂળના રોગ ઉપર વપરાય. તેનાં સ્નિગ્ધ, ઉષ્ણ અને તીખાં બીયાં કફ તથા કૃમિનો નાશ કરે છે. ડાયાબિટીસ, ઝાડા મટાડવા માટે વપરાય તેમજ એન્ટિફંગલ અને એન્ટિબેકટેરીઅલ રોગ પ્રતિકાર માટે વપરાય. આ ઉપરાંત ત્વચાના રોગમાં ફાયદો કરે છે અને લોહીને સાફ કરે છે. લીવર ને મજબૂત બનાવે છે. કેટલા બધા ગુણ અને ઉપયોગ! કુદરતમાં એક એક વૃક્ષ પોતાના આગવા ગુણધર્મ લઈને આવેલા છે. ખરેખર કુદરત અજાયબીઓથી ભરેલું છે. હૃદયે વાસી જાય, આ કેસુડો. *આવો કુદરતના ખોળે, નિરાંત અનુભવીએ*.

સ્નેહ રાખો – શીખતાં રહો – સંભાળ રાખો
Love – Learn – Conserve
✍🏼