ખજૂરાહો મંદિરો જોતાં સમજાય કે ભારતીય સાંસ્કૃતિક વારસો અને સનાતની ધર્મ કેટલો અદ્ભુત છે. અનેક દેવદેવીઓ, દરેકના વાહનો, શસ્ત્રો હોય કે સંગીતના સાધનો…દરેક શિલ્પ અશબ્દ છે. જાણે કાલીદાસના શબ્દો શિલ્પોમાં કંડારાઇ ગયાં છે. અહીંની કિવંદીતી મુજબ, હેમાવતી નામની મહીલા રાત્રીના સમયે તળાવમાં સ્નાન કરવા જાય છે, આકાશમાં રહેલો ચંદ્ર તેના પ્રત્યે આકર્ષાય છે અને બંનેના મિલનથી એક પુત્ર જન્મ્યો, જેનું નામ ચંદ્રબર્મન. આ રાજાએ શક્તિશાળી ચંદેલા વંશની સ્થાપના કરી. તેની માતાએ આજ્ઞા કરી કે મનના ભાવોને પથ્થર પર અંકિત કરવા.
દશમી અને અગિયારમી સદીના સો વર્ષમાં 85 મંદિર બન્યા, અંદાજે હજાર વર્ષના ગાળામાં આક્રમણો અને કુદરતી આફતો સામે હાલમાં માંડ વીસ પચ્ચીસ બચ્યાં છે, જે છે તે અદ્ભુત છે….વરાહ મંદિર ની વિશાળ વરાહ મૂર્તિ સાથે સમગ્ર બ્રહ્માંડ, પિરામિડ સ્ટાઈલનુ સ્થાપત્ય. ભગવાન વિષ્ણુનું સાંધારા શૈલીનું લક્ષ્મણ મંદિર, આ મંદિરની ડિઝાઇન ભારતના સર્વશ્રેષ્ઠમાંની એક છે. વિશ્વનાથ મંદિર, નંદી મંદિર હોય કે ચિત્રગુપ્ત મંદિર… કે પછી અતિ વિશાળ એવું કંદારિયા મહાદેવ મંદિર… ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એક જ સ્થળે…
દરેક મંદિરના શિલ્પ વૈવિધ્ય સભર લાગણીઓ વ્યક્ત કરે છે, ઘરેણાં, આંખોના ભાવ, શરીરના ભંગિકાઓ, વેદકાલિન વાર્તાઓ…. શું નથી ખજૂરાહોમાં…. ખાલી નથી તો પ્રવાસીઓ….. હા, ખજૂરાહોનો વર્લ્ડ હેરિટેજમા સમાવેશ થયો છે અને પૂરતો વિકાસ કર્યો છે. આ જ હેરિટેજમાં આપણું ચાંપાનેર છે…દયાજનક છે. કાકાસાહેબ કાલેલકર બહુ મજાની વાત કહી હતી કે મુસાફરી એટલે અગવડો વેઠવાની બાદશાહી ઢબ….જિંદગી માત્ર પ્રવાસનો પ્રયાસ છે. મૈથુન શિલ્પો પણ આ જ કહે છે કે જે દિવસે જીવનમાં પ્રેમ, રોમાન્સ કે સેક્સ ખતમ તો તમે પણ ખતમ….જિંદગી ફરી ફરી જીવવા ખજૂરાહો બોલાવે છે, શિલ્પો ચિત્કાર કરે છે કે જીવી લે, માણી લે….ક્યોં કી યે જિંદગી ના ભી મિલે દુબારા….વિદેશીઓને નાના બજેટમાં સ્થાપત્યો માણતાં જોયા, વ્હીલચેરમાં ફરતાં જોયાં તો લાગ્યું કે દૂરદૂરથી લોકો આવે છે આપણી વિરાસતને જાણવા…..
આજે વર્લ્ડ હેરિટેજ દિવસ…આપણો વારસો…
Deval Shastri🌹
